20 MAJA
20 MAJA – ŚWIĘTO METROLOGÓW – SPECJALISTÓW OD WAŻENIA I MIERZENIA
Cecha zabezpieczająca (w postaci plomby ołowianej) oraz cechy legalizacyjne (w postaci naklejek holograficznych) – podobne znajdziesz np. na wodomierzu, wadze w sklepie, liczniku energii elektrycznej i wielu innych przyrządach. Takie cechy nakładają pracownicy Urzędu Miar na zalegalizowane przyrządy pomiarowe.
Jak co roku, w dniu 20 maja swoje święto obchodzą specjaliści od pomiarów – metrolodzy. Jest nas w Polsce niewielu – w całej administracji miar ok. 1500 osób. Jak na całą Polskę – niewiele. Ale wykonujemy bardzo potrzebną, w wielu dziedzinach gospodarki, handlu i usług wręcz niezbędną pracę. Wagi w sklepach, odmierzacze na stacjach paliw, wodomierze, gazomierze, liczniki energii elektrycznej, ale także tzw.” radary” policyjne i coraz powszechniejsze w ostatnim czasie odcinkowe pomiary prędkości są sprawdzone przez pracowników urzędów miar. Wszystko po to, aby konsumenci i użytkownicy tych przyrządów mieli pewność, że wskazania przyrządów są prawidłowe - 1 kg na wadze to faktycznie 1 kg jabłek, 25 dm3 na dystrybutorze to 25 dm3 paliwa w baku, a faktura za 234,45 m3 zużytej wody oznacza, że taką ilość wody faktycznie zużyliśmy.
Urząd Miar jest jedną z najstarszych instytucji działających w Polsce. Powstał już 1919 r i miał za zadanie scalić w jeden, sprawnie działający system różne porządki prawne i organizacje wykonywania pomiarów i legalizacji, pozostały w spadku po zaborcach. Mimo wielu trudności udało się to zrealizować. Ale jak wyglądała organizacja urzędu miar w Warszawie w XIX wieku? Zapraszamy na krótką wycieczkę w przeszłość, zaprezentujemy też historię urzędu w okresie 20-lecia międzywojennego i trudy odbudowy w latach powojennych.
Jedne z pierwszych zapisów dokumentujących działalność urzędu miar w Warszawie są zapisy w Przewodniku Warszawskim z roku 1869. Wtedy odnotowano działalność Urzędu Miar i Wag pod nadzorem Jakuba Butwiłowicza. Urząd ten działał w ramach magistratu miasta Warszawy. Można zatem stwierdzić, że jednym z pierwszych dyrektorów urzędu miar był w/w Butwiłowicz.
![]() |
![]() |
![]() |
Zdjęcia z „Przewodnika Warszawskiego Informacyjno-Adresowego na rok 1869 r.” pod redakcją Wiktora Dierżanowskiego drukarni Orgelebranda.
Prawdopodobnie były to ostatnie chwile tak działającego Urzędu. Prawie pewnym jest, że w ramach represji po upadku powstania styczniowego (i zniesieniu autonomii Królestwa Polskiego i przekształceniu go w tzw. Kraj Nadwiślański) reformie uległa dotychczasowa administracja działająca w Warszawie. Usunięto z funkcji kierowniczych osoby pochodzenia polskiego i na to miejsce mianowano Rosjan.
Kolejny zdjęcie prezentuje dane teleadresowe „Zarządu sprawdzania wag i miar” działającego pod nadzorem Ark. s. Dym. Josifowa. (Arkadego? syna Dymitra? Josifowa). Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że urząd ten miał przydzielony numer telefoniczny Rosyjsko-Szwedzkiego Towarzystwa Telefonów Cedergren S.A. . Jak na owe czasy było to wyróżnienie dla urzędu, które świadczyło o dużym jego znaczeniu – jeszcze nie wszystkie urzędy miały założony telefon.
Zdjęcie powyżej – skan z Książki Adresowej miasta Warszawy z roku 1900.
Urząd ten działał do roku 1900, kiedy to w Warszawie powstała V Izba Miar i Wag, jako jedna
z filii Głównej Izby Miar i Wag z Petersburga. W dalszym ciągu kierownikiem „zarządzającym” był A. Josifow. Izba ta w Warszawie działała pod wieloma adresami (ul. Bracka, Kopernika, Szczygla) aż do ostatecznej lokalizacji przy ul. Pięknej, gdzie działała do sierpnia 1915 r. - wtedy to, w obliczu zbliżającej się do Warszawy armii niemieckiej (trwała wtedy I wojna światowa) na wezwanie władz carskich mieszkańcy cesarstwa rosyjskiego, w tym Kraju Nadwiślańskiego ewakuowali się w głąb Rosji. Wyjechało wtedy wielu mieszkańców Warszawy, ewakuowano wiele urzędów i instytucji. Wtedy też zakończeniu uległa działalność administracji miar w Warszawie pod zarządem Rosjan i wg rosyjskiego porządku prawnego.
Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Warszawy, do życia powołano Urząd Miar m. st. Warszawy. Na jego czele stanął Zdzisław Rauszer. Nominację na kierownika Urzędu uzyskał w lutym 1916 r., a dzięki jego determinacji i zaangażowaniu Urząd już w kwietniu 1916 r. rozpoczął normalną działalność. Duże zasługi w utworzeniu Urzędu miał Andrzej Wierzbicki, absolwent Petersburskiego Państwowego Instytutu Technologicznego, jak również zasłużony członek wielu towarzystw przemysłowych, zarówno rosyjskich, jak również Królestwa Polskiego.
Po zakończeniu I wojny światowej Państwo Polskie rozpoczęło żmudny
i czasochłonny proces odbudowy i organizacji gospodarki, administracji i wszelkiej innej działalności społecznej i gospodarczej. Nie mogło oczywiście w tym procesie zabraknąć administracji miar. Dekretem z dnia 8 lutego 1919 r. powołano Główny Urząd Miar, ale za faktyczną datę powołania Urzędu przyjęto dzień 1 kwietnia 1919 r. – tj. dzień odebrania nominacji Zdzisława Rauszera na stanowisko Dyrektora GUM. Jako pierwszy „terenowy’ Urząd powołano w dniu 1 lipca 1919 r. Warszawski Okręgowy Urząd Miar z siedzibą przy ul. Pięknej 66. Niedługo potem Urząd przeniesiono na ul. Marszałkowską 35, następnie na ul. Długą 31, a budynek przy ul. Pięknej pozostawiono do dyspozycji Miejscowemu Urzędowi Miar. W roku 1930
ul. Piękna zmieniła nazwę na ul. Piusa, dlatego też w książkach teleadresowych
z tego okresu, jako adres Urzędu podawana jest ul. Piusa 66a.
powyżej – skan z Warszawskiej Książki Telefonicznej z roku 1935 z danymi teleadresowymi Głównego Urzędu Miar w Warszawie oraz Warszawskiego Okręgowego Urzędu Miar
Warszawskiemu Okręgowemu Urzędowi Miar podlegało 9 Miejscowych Urzędów Miar: dwa w Warszawie, i po jednym w Łodzi, Piotrkowie, Kaliszu, Płocku, Włocławku, Białymstoku i Siedlcach.
Wojna przyniosła wiele strat Urzędowi w Warszawie – budynki przy ul. Długiej
i Piusa uległy zniszczeniu, ponadto Urząd musiał dokonać kolejnej przeprowadzki. Siedziba przy ul. Długiej znalazła się na obszarze getta (gdzie zlikwidowano działalność wszelkiej administracji, a szczególnie polskiej), w związku z tym Urząd był zmuszony do kolejnej przeprowadzki na ul. Grzybowską 10, który to budynek szczególnie ucierpiał w czasie Powstania. Praktycznie bez szkód z wojny wyszedł budynek przy ul. Targowej, w którym zaraz po wojnie znalazł swoją siedzibę reaktywowany urząd miar.
O działalności administracji miar w okresie przed 1939 powstało już kilka publikacji, mających charakter biograficzny lub naukowy, ale w tym miejscu, chciałbym przytoczyć inne wzmianki o urzędzie miar, które nie były dotychczas znane szerszemu gronu czytelników.
Jako ciekawostkę można przytoczyć informację o urzędzie miar zamieszczoną
w felietonie „Straszna przesyłka” autorstwa najbardziej warszawskiego
z warszawskich felietonistów – Stefana Wiecheckiego „Wiecha”. Felieton ten pochodzi z cyklu opowiadań żydowskich z lat 1932-1933 drukowanych w dzienniku "Dobry Wieczór!" . Opowieść ta zaczyna się od słów: „Pan Bencjon Segał, szef firmy „Segał & Syn” przeżył straszliwy dzień. Już od rana zaczęło mu się nie powodzić. Zaraz po otwarciu sklepu zajechał sekwestator i chciał zabrać towar za podatek od szyldów.
A potem wszedł Urząd Skarbowy, przyszedł kontroler miar i wag, a potem wywiadowca ubezpieczalni. Oczywiście był jeszcze komornik i monter z elektrowni, aby zamknąć dopływ za niezapłacony prąd...”. Nie znamy wyniku kontroli kontrolera miar i wag, ale sądząc z opisu humoru właściciela sklepu, nie był on chyba zadowalający.
Ciekawym jest także fakt, że wszelkie przeniesienia służbowe i zmiany miejsca pracy urzędników państwowych były ogłaszane w Dziennikach Wojewódzkich właściwych dla danego obszaru. Np. przeniesienie – na własną prośbę – Pana Henryka Sielskiego z Miejscowego Urzędu Miar we Włocławku (ówczesny obszar OUM w Warszawie) do Miejscowego Urzędu Miar w Baranowiczach (obszar Wileńskiego Okręgu Legalizacji Narzędzi Mierniczych) był ogłoszony w dziale „Ruch Służbowy” Warszawskiego Dziennika Wojewódzkiego – rok 1928.
![]() |
![]() |
Zdjęcia powyżej – skany strony tytułowej WDW z roku 1928 oraz strony z zapisem informującym o przeniesieniu Pana Henryka Sielskiego
Czasy powojenne
Zaraz po zakończeniu działań wojennych administracja Polska przystąpiła do reaktywacji przedwojennych instytucji i urzędów. Oczywiście nie mogło zabraknąć na tej liście Okręgowego Urzędu Miar w Warszawie. Nie można było jednak wrócić do przedwojennej siedziby Urzędu. Lewobrzeżna część Warszawy praktycznie nie istniała, a w tych budynkach, które cudem ocalały z wojennej zawieruchy nie było żadnej działającej infrastruktury: nie było prądu, wody, gazu, nie działała kanalizacja. W tych warunkach nie było możliwości uruchomienia pracowni
i laboratoriów pomiarowych. W tych warunkach OUM w Warszawie uruchomiono w siedzibie Miejskiego Urzędu Miar przy ul. Targowej 15. Jednocześnie Główny Urząd Miar rozpoczął działania mające na celu pozyskanie budynków (a w zasadzie pozostałych ruin) przy ul. Elektoralnej 2, 4 i 6 na potrzeby Urzędu, w tym także na mieszkania dla pracowników GUM.
Zdjęcie powyżej – kopia decyzji o przyznaniu Ministerstwu Przemysłu i Handlu – Głównemu Urzędowi Miar budynku do naprawy przy ul. Elektoralnej 6 i Orlej 2.
Na uwagę zasługuje fakt, że w decyzji posłużono się jeszcze przedwojennymi nazwami instytucji – niebawem Ministerstwo Przemysłu i Handlu ulegnie praktycznie likwidacji – powstanie Na mocy ustawy z 10 lutego 1949 r. o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej w miejsce Ministerstwa Przemysłu i Handlu utworzono Ministerstwo Górnictwa i Energetyki, Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego, Ministerstwo Przemysłu Lekkiego, Ministerstwo Przemysłu Rolnego i Spożywczego oraz Ministerstwo Handlu Zagranicznego i Ministerstwo Handlu Wewnętrznego.
Energiczne działania Dyrektora Zdzisława Rauszera oraz pracowników GUM zostały uwieńczone sukcesem – w roku 1947 GUM uzyskał zgodę na przeniesienie swojej siedziby z Bytomia do Warszawy i dalszą organizację Urzędu przy ul. Elektoralnej. W przydzielonej lokalizacji znalazł także swoją siedzibę Okręgowy Urząd Miar
w Warszawie, który w roku 1949 przeniósł swoją siedzibę z ul. Targowej.
Książka telefoniczna dla Warszawy z roku 1950 podaje następujące dane teleadresowe OUM oraz Obwodowych Urzędów Miar w Warszawie:
Powyżej skan ze strony „SPISU TELEFONÓW WARSZAWSKIEGO OKRĘGU POCZTY I TELEKOMUNIKACJI NA ROK 1950” – strona 37.
W dniu 19 kwietnia 1951 r. wydano pierwszy po II wojnie akt prawny dotyczący działalności Głównego Urzędu Miar oraz Okręgowych Urzędów Miar – „Dekret
o organach administracji miar oraz o miarach i narzędziach mierniczych”.
Zarządzenie Przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 9 stycznia 1952 r. w sprawie ustalenia zakresu właściwości terytorialnej okręgowych i obwodowych urzędów miar oraz ich siedzib. (M.P. Z 1952 r. nr 7 poz. 65) – wydane na podstawie w/w dekretu - powołało 7 Okręgowych Urzędów Miar oraz 63 Obwodowe Urzędy Miar.
Obszar OUM w Warszawie ustalono na m. st. Warszawa, oraz województwa: warszawskie, olsztyńskie, białostockie i lubelskie. W tym czasie w samej Warszawie utworzono 3 Obwodowe Urzędy Miar:
a. 1 Obwodowy Urząd Miar obejmujący obszar miasta Warszawa z siedzibą przy
ul. Elektoralnej 4/6
b. 2 Obwodowy Urząd Miar przy ul. Szymanowskiego obejmujący obszar prawobrzeżnej części powiatu warszawskiego oraz powiaty: garwoliński, radzymiński, pułtuski, makowski i przasnyski województwa warszawskiego
- 3 Obwodowy Urząd Miar przy ul. Puławskiej 17 obejmujący obszar miasta Pruszków i Żyrardów, część lewobrzeżna powiatu warszawskiego oraz powiaty: grójecki, grodzisko-mazowiecki i sochaczewski województwa warszawskiego.
Pod koniec lat 70-tych podjęto decyzję o przeniesieniu 3 Obwodowego Urzędu Miar do Pruszkowa, a w roku 1993 r. – po uchwaleniu ustawy z dnia 1 maja 1993 r. Prawo o miarach i reorganizacji administracji miar – zniesiono 2 Obwodowy Urząd Miar na ul. Szymanowskiego w Warszawie i połączono z 1 Obwodowym Urzędem Miar
z ul. Elektoralnej. Obwodowy Urząd Miar w Pruszkowie działał do dnia 19 kwietnia 2010 r. kiedy to został zniesiony na mocy Rozporządzenia Ministra Gospodarki
z dnia 19 marca 2010 r. Obwodowy Urząd Miar w Warszawie działał do dnia 1 lipca 2018 r. kiedy to zostały zniesione Obwodowe Urzędy Miar, a na ich miejsce zostały powołane Wydziały Zamiejscowe. W miejsce Obwodowego Urzędu Miar
w Warszawie został powołany Wydział Zamiejscowy w Broniszach. W tym momencie zakończyła się 100 – letnia działalność Miejscowych – Obwodowych Urzędów Miar w Warszawie. Okręgowy Urząd Miar nadal działa pod „starym” adresem na ul. Elektoralnej4/6.
Z ciekawych eksponatów na wyróżnienie zasługuje zestaw szklanych odważników produkcji austriackiej z końca XIX w. Jest to prawdopodobnie jedyny egzemplarz tego typu w Polsce, będący w posiadaniu Wydziału Zamiejscowego w Radomiu.
W archiwach Urzędu udało się odnaleźć legitymację służbową Pana Władysława Bursztyna – pracownika Lwowskiego Okręgowego Urzędu Miar – wydaną w roku 1935 przez Dyrektora Urzędu, oraz z roku 1940 z czasów sowieckiej okupacji Polski. Po wojnie Pan Bursztyn został pracownikiem GUM, a swoją karierę zawodową zakończył w OUM w Warszawie.
Zainteresowanych codzienną działalnością urzędu miar zachęcam do lektury artykułu
„Ile waży 1 kilogram?” – tu: kliknij
opracowanie: Jarosław Wójcik